AB KOMİSYONU ÜÇÜNCÜ ENERJİ PAKETİ-ELEKTRİK VE GAZ PİYASALARININ SERBESTLEŞTİRİLMESİ
AB Komisyonu 19 Eylül 2007 tarihinde Üçüncü Enerji Paketi'ni1 yayınladı. Avrupa'nın ortak enerji politikasına yeni bir hız vermek amacıyla oluşturulan yasal düzenlemeleri içeren pakette 2003/542 sayılı Elektrik Yönergesi'ni ve 2003/553 sayılı Gaz Yönergesi'ni değiştiren birer yönerge ile 1228/20034 sayılı Elektrik Yönetmeliği'ni ve 1775/20055 sayılı Gaz Yönetmeliği'ni değiştiren birer yönetmelik ve Ulusal Enerji Düzenleyici Makamları arasında işbirliğini sağlamak üzere bir AB ajansı kurulmasına ilişkin bir yönetmelik yer alıyor. Pakette yer alan yönetmelik ve yönergeler temel olarak elektrik ve gaz piyasasında tüketicilerin seçimlerini daha özgürce yapabilmelerini güvence altına almayı, daha temiz ve daha ucuz enerji için gerekli koşulları hazırlamayı amaçlıyor. Ayrıca küçük şirketlerin de elektrik ve gaz piyasalarına girişini kolaylaştırmak için rekabet engellerinin kalkmasını ve yenilenebilir enerji yatırımlarının kolaylaştırılmasını hedefliyor.
Komisyon Üçüncü Enerji Paketi ile daha önce yürürlüğe girmiş olan yönetmelik ve yönergeleri tamamlamak üzere aşağıdaki önlemleri ileri sürüyor:
• Üretim, tedarik ve iletim ağlarının sahipliğinin ayrılması (unbundling).
• AB dışındaki ülkelere mensup şirketlerin AB içindeki enerji ağlarında önemli bir pay satın alması durumunda o şirketin enerji zincirinde sahiplik ayrıştırması (unbundling) kurallarına AB şirketleriyle eşit koşullarda uyum sağladığını ispat etmesi gerekiyor. Bu şirketin enerji üretim ve tedarik faaliyetleriyle herhangi bir bağlantısı olmadığını ispat edememesi halinde AB Komisyonu konuya doğrudan müdahale etme edebilecek.
• Sınır ötesi enerji ticaretinin kolaylaştırılması. Kurulacak olan Avrupa Enerji Ajansı'nın AB üyelerindeki ulusal enerji düzenleme ve denetleme makamlarını birbirleriyle uyumlu çalışır bir hale getirmesi ve sınır ötesi enerji ticaretiyle ilgili düzenlemeler getirmesi.
• Ulusal makamların tümüyle bağımsız, verimli ve etkin çalışması.
• Sınır ötesi yatırımların ve işbirliğinin güçlendirilmesi. Komisyon yeni bir "Avrupa Enerji İletim Sistemi İşletmesi" kurulmasını öneriyor. AB'deki şebeke işletmecilerinin ortak bir teknik ve ticari kod standardı oluşturması halinde sınır ötesi yatırım ve ticaretin kolaylaşacağı öngörülüyor.
• Piyasadaki tüm oyuncuların piyasayla ilgili bilgilere eşit koşullarda erişebilmesi ve böylece fiyatlamada saydamlığın artırılarak, piyasanın öngörülebilirliğinin sağlanması.
1 http://ec.europa.eu/energy/electricity/package_2007/index_en.htm
2 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2003/l_176/l_17620030715en00370055.pdf
3 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2003/l_176/l_17620030715en00570078.pdf
4 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2003/l_176/l_17620030715en00010010.pdf
5 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2005/l_289/l_28920051103en00010013.pdf
• Mevcut kurallar çerçevesinde iletim sistemi işletmecisinin kendisiyle aynı grup içinde faaliyet gösteren diğer şirketlerle stratejik bilgi paylaşımını engelleyen bir madde bulunmaması pazarda faaliyet gösteren öteki şirketlerin aleyhine bir durum oluşturuyor.
• Ortaya çıkabilecek enerji tedariki sorunlarına ortak cevap verebilmek için üye ülkeler arasındaki dayanışmanın güçlendirilmesi.
Üçüncü Enerji Paketi'nin yayınlanması öncesinde:
AB elektrik ve gaz piyasasının serbestleştirilmesi çalışmaları yaklaşık 10 yıl önce başladı. Bu 10 yıl içinde AB vatandaşları birçok yeni düzenleme sayesinde ileri bir hizmet kalitesinden yararlanma şansı elde etti. Aralık 2005'te AB Konseyi'nin ortak bir Avrupa Enerji Politikası oluşturulması gerektiğine karar vermesi üzerine AB Komisyonu 8 Mart 2006'da bir Yeşil Kitap yayınlayarak kamuoyu ve ilgili tüm tarafların konuya ilişkin görüşlerini topladı. Görüş toplama sureci sonrasında ve Komisyon'un elektrik ve gaz piyasalarıyla ilgili incelemeleri ışığında tüketiciler ve piyasaya girmeye çalışan işletmelerin ihtiyaçlarına cevap vermek gerektiği belirlendi. 10 Ocak 2007 tarihinde Komisyon'un yayınladığı önlem paketinde enerji piyasasına yönelik önlemler, Avrupa için ortak bir enerji politikası oluşturulmasına yönelik adımlar ile elektrik ve gaz iç piyasasının bütünleşmesinin önemi yer alıyor.
2007 AB Liderleri Bahar Zirvesi'nde AB Komisyonu aşağıdaki önlemleri içeren yasal düzenlemeler taslağı hazırlamak üzere görevlendirildi:
• Üretim ve tedarik faaliyetlerinin işletmesinin dağıtım ağı işletmeciliğinden ayrılması;
• Ulusal enerji piyasası düzenleyici ve denetleyicilerinin bağımsızlığının güçlendirilmesi;
• Ulusal piyasa düzenleyicilerinin kendi aralarında işbirliği yapabilmesine olanak sağlayacak bir yapının oluşturulması;
• İletim ağı işletmecilerinin şebeke güvenliği, sınır ötesi ticaret ve şebeke işletmeciliği alanlarında işbirliği yapabilmeleri için ortak bir mekanizma oluşturulması.
Avrupa Parlamentosu (AP) 10 Temmuz 2007'de AB elektrik ve gaz iç piyasasına yönelik kararını kabul etti. Kararda, AP'nin ortak bir AB enerji politikasını desteklediği, altyapı yatırımlarını teşvik etmek için iletim ağları sahipliği ile üretim ve dağıtım faaliyetlerinin tümüyle ayrılması gerektiği, böylece piyasanın saydam bir hale geleceği ve pazara yeni oyuncuların kolayca girebileceği vurgulandı.
Avrupa Enerji Piyasası Düzenleyicileri Konseyi (CEER) Komisyon'un 10 Ocak'ta yayınladığı bildirgeyi desteklediğini açıkladı ve 6 Haziran 2007'de yeni enerji yasalarında yer alması gereken noktalarla ilgili CEER'in pozisyonunu ortaya koymak üzere bildirge yayınladı. CEER Komisyon'un ulusal ve AB düzeyinde bağımsız piyasa denetleyicilerinin olması ve iletim hattı sahipliği ile diğer faaliyetlerin ayrıştırılması gereğine ilişkin görüşünü paylaştığını açıkladı.
Yukarıda belirtilen görüşlerin tümü Üçüncü Enerji Paketi hazırlanırken Komisyon tarafından dikkate alındı.
Üretim ve Tedarik Faaliyetleri ile İletim Ağları Sahipliğinin Ayrılması
Mevcut yasalar iletim ağları işletmeciliğinin tedarik ve üretim faaliyetlerinden yasal ve işleyiş olarak ayrılmasını gerektiriyor. Ancak bazı üye ülkelerin bu yasaya uyum sağlamak için mevcut şirket bünyesinde yeni bir tüzel kişilik oluşturması pazarın işleyişiyle ilgili bazı sorunların ortaya çıkmasına sebep oldu.
Bu sorunlar:
• İletim sistemi işletmecisinin kendisiyle aynı grup içinde faaliyet gösteren diğer şirketlere ayrıcalıklı davranması ve bunun sonucunda da pazara girmek isteyen yeni şirketler için engeller oluşturulması tam bir rekabet ortamının oluşmasına engel oluyor. Komisyon yeni oyuncu girişini engelliyor. Herhangi bir AB ülkesinde üretim veya tedarik faaliyetlerinde bulunan bir firmanın o ülke ya da başka bir AB ülkesinde iletim ağı isletmesini engelleyen alen yürürlükte olan gaz ve elektrik yönergeleri üye ülkelerde piyasa düzenleyici ve denetleyicisi bağımsız um sağlamış durumda; ancak azı ülkelerde yeni kurulmuş olan bu makamın piyasa oyuncuları karsısında güçsüz olduğu ve bağımsızlığını tam ışmalar sürdürmesi hedefleniyor. Piyasanın saydamlaşması, nerji iletim ve dağıtım sistemleri işletmecilerinin üçüncü ülkeler kuralı ve sahipliğin ayrıştırılması kurallarına uyumu, alen var olan sınır ötesi ticaret ve enerji iletim ağlarının sınır ötesi işletimiyle ilgili sorunların çözümü için AB asa düzenleyicisi makamların aralarındaki işbirliğini ağlamak üzere bir ajans kurulmasına karar verildi. icileri Grubu'nun (European Regulators Group for Electricity and as / ERGEG) çalışmalarının sağlamış olduğu önemli katkılara karşın, özellikle sınır ötesi ticaret ve ortak standartların le sınır ötesi ticaretin neredeyse olanaksızlaşması enerji iç pazarının bütünleşmesine de engel olmaktadır. RGEG ve elektrik ve gaz forumlarının bu alanda gerekli başarıyı sağlayamaması Komisyon'dan tamamen bağımsız da karar verebilme yetkisi. Ajans bazı teknik Danışmanlık görevi, Elektrik ve gazla ilgili konularda Komisyon tarafından onaylanan kararların AB yasalarına uygunluğunu gözden geçirebilecek.
• Dikey bütünleşmiş (vertically integrated) şirketler, iletim ağlarına yaptıkları yatırımı kendisiyle aynı grup içinde faaliyet gösteren şirketlerin çıkarlarını göz önünde bulundurarak gerçekleştiriyor. Bu da diğer şirketlerin hizmet kalitesini olumsuz yönde etkiliyor ve pazara on'un incelemeleri sonucunda tespit edilen bu aksaklıkların giderilmesi ve enerji iç pazarının bütünleşmesi için ayrıştırması"nın (unbundling) tam olarak uygulamaya konması gerekiyor.
Bu kural AB şirketleriyle birlikte üçüncü ülke merkezli şirketleri de kapsıyor. Ulusal Enerji Piyasası Düzenleme Makamlarının Tam Bağımsızlığının Sağlanması makamların oluşturulmasını zorunlu kılıyor. Birçok üye ülke bu gerekliliğe tam olarak üyelik olarak sağlayamadığı görülüyor. İyi yönetişimin sağlanması ve piyasaya olan güvenin sağlamlaşması için denetleme makamlarının bağımsızlığının sağlanması ön koşul. Üçüncü Enerji Paketi'nde yer alan düzenlemeler çerçevesinde öncelikle piyasa düzenleyicisi bu makamların Enerji Düzenleyicileri İşbirliği Ajansı ve Komisyon ile yakın çalışma ve iletişim sistemi işletmecilerinin yatırım planlarının denetlenmesi, tüketicinin korunmasıyla ilgili önlemlerin alınması ve piyasadaki rekabetin izlenmesi bu makamların sorumluluk alanları arasında yer alıyor. Enerji Piyasası Düzenleyicileri İşbirliği Ajansı'nın Kurulması düzeyinde bir işbirliğinin gerekli olmasından hareketle ulusal piyasa Üye ülkeler arasında işbirliğinin güçlendirilmesi için oluşturulan elektrik ve gaz forumu ile 2003 yılında Komisyon tarafından kurulan Avrupa Elektrik ve Gaz Düzenlerinin belirlenmesi alanlarında yeterli ilerleme kaydedilememesi yeni bir kurumun oluşturulmasına ihtiyaç olduğunu ortaya koydu. Elektrik şirketlerinin uyduğu teknik kurallar ve şebeke kodlarının ülkeler ve şirketlere göre farklılıklar göstermesi nedeniyle yeni bir oluşumun gerekliliğini destekledi. AB Bakanlar Konseyi ve Parlamento'nun da aynı paralelde kararlar alması sonucunda Enerji Piyasası Düzenleyicileri İşbirliği Ajansı'nın kurulmasına karar verildi. Kurulacak olan Ajans aşağıdaki konulardan sorumlu olacak:
• Ulusal piyasa düzenleyicileri için bir işbirliği çerçevesi çizilmesi.
• İletim sistemi işletmecileri arasındaki işbirliğinin yasal açıdan denetlenmesi.
• Avrupa'nın genel çıkarlarını ilgilendiren bazı sınır ötesi konular konularda da karar verici olabilecek. 40-50 k ns'ın yıllık bütçesinin yaklaşık 6-7 milyon Euro olması öngörülüyor. Üye Ülkelerin Üçüncü Enerji Paketi'ne Yönelik Yaklaşımları kya) lektrik ve gaz piyasasının serbestleştirilmesiyle ilgili yeni düzenlemeleri içeren Üçüncü Enerji Paketi'nde yer alan isyon'a gönderdikleri ortak bir mektupla açıkladı6. Bu lkeler ayrıca sahipliğin ayrıştırılması kuralına alternatif olarak getirilen bağımsız bir sistem işletmecisinin kurulup, keler tarafından koşulsuz kabul etmesi oldukça güç. Diğer taraftan sahipliğin ayrılması kuralını destekleyen ülkeler arasında İngiltere, Hollanda, Belçika, Danimarka, üz tümüyle serbestleşmemiş üye lkelerin Komisyon'un yasa tasarısına mesafeli yaklaştığı ve özellikle sahiplik ayrıştırması kuralının şirket o lecek başka bir alternatifin kabul edilmesi erektiği yönündeki yaklaşımlarını sürdürdü8. Üçüncü seçenek olarak Mart 2007'deki AB zirvesinde gündeme getirilen inin bir Avrupa Enerji Politikası oluşturulmasına ilişkin karar lması sonrasında Komisyon tarafından 8 Mart 2006'da yayınlanan Yeşil Kitap bu sürecin ilk adımını oluşturmuştu. derleri Bahar Zirvesi'nde ise AB'nin 2007-2009 ve sonrasındaki döneme yönelik 'Avrupa Enerji ış Politikası' önceliklerinin belirlenmesine karar verildi. Bu çerçevede oluşturulan 'Avrupa Konseyi Enerji Eylem Planı' kuruldu. AB Komisyonu, AB Bakanlar Konseyi Sekreterliği ve üye ülkelerin temsilcilerinin yer aldığı bu ağın adar personelin görev yapacağı bu Ajans Dokuz AB ülkesi (Avusturya, Bulgaristan, G.Kıbrıs, Fransa, Almanya, Yunanistan, Letonya, Lüksemburg ve Slovakya ev sahipliğin ayrıştırılması (unbundling) kuralına karşı olduğunu Komşu ülkelerin üretim ve dağıtım şirketlerinin sahibi oldukları iletim şirketiyle ilgili yetki ve sorumluluklarını bu bağımsız şirkete devretmesi şeklindeki düzenlemeyi de kabul etmediklerini belirtti. Enerji şirketlerinin elektrik iletim ağlarını ve gaz depolarını ellerinden çıkarmasını ya da mülkiyet haklarını ellerinde tutarak, bu faaliyetlerini kendilerinden tamamen bağımsız bir işletmeciye devretmelerini gerektiren yeni düzenlemeleri EDF, EON ve daha birçok enerji devinin faaliyet gösterdiği üye ülkeler İspanya, Finlandiya, Romanya ve İsveç yer alıyor. Diğer ülkeler ise henüz kararsız. Son olarak 3 Aralık 2007'de Enerji Bakanları Konseyi toplantısı gerçekleşti. Bu toplantıda Portekiz Dönem Başkanlığı tarafından hazırlanan enerji sektörü ilerleme raporu7 görüşüldü ve Komisyon'un hazırladığı Üçüncü Enerji Paketi tartışıldı. Portekiz Dönem Başkanlığı'nın hazırladığı raporda enerji piyasası henüz hissedarlarının mülkiyet haklarını tehdit ettiği kanısında oldukları belirtiliyor. Sahiplik ayrıştırması kuralını desteklemeyen dokuz ülke 3 Aralık tarihinde gerçekleşen Enerji Bakanları Konseyi'nde de Komisyon'un öneri paketinin sahiplik haklarıyla ilgili ciddi kısıtlamalar getirdiği, bu kısıtlamaların söz knusu olmadığı ve bununla birlikte etkin bir şekilde sahiplik ayrıştırmasını sağlayabilmesi düzenlenmiş sahiplik ayrıştırması (regulated unbundling) ile enerji şebekelerine erişim fiyatlarının bağımsız bir piyasa düzenleyicisi tarafından belirlenmesi, iletim ve şebeke hattı yatırımlarının da yine bu makam tarafından denetlenmesi öneriliyor. Komisyon'un önerisini kabul etmek istemeyen dokuz ülkenin bu üçüncü alternatifin üzerinde yapacağı çalışmayı 2008 yılının ilk aylarında sunması bekleniyor. AB Enerji Politikası: 2005 yılı Aralık ayında gerçekleşen zirvede AB liderleri
Zirvesi Mart 2007 tarihli AB kapsamındaki gelişmelerin her yıl AB Konseyi tarafından ayrıntılı olarak incelenmesi ve AB Komisyonu'nun 2009 yılının ilk aylarında "Enerji Stratejisi Değerlendirme Çalışması" gerçekleştirmesi kararlaştırıldı.
Mart 2007 tarihinden itibaren AB'nin Enerji Dış Politikası'yla ilgili gelişmeler:
• Enerji Güvenliği Sorumluları Ağı (Network of Energy Security Correspondants / NESCO) 10 Mayıs 2007'de verilebilmesini sağlaması hedefleniyor.
6 http://euractiv.com/en/energy/third-option-mooted-energy-liberalisation/article-168593
7 http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/07/st15/st15193.en07.pdf
8 http://euobserver.com/9/25260/?rk=1
• Nisan 2007'de yayınlanan Karadeniz Bildirgesi ile enerji üretimi ve Avrupa'ya iletiminde önemli bir konumu iyileştirilmesi için bir yol açacak olan anlaşmayla ilgili çalışmalar sürüyor. Yeni anlaşmada enerji konusunun ayrı bir başlık 17 Aralık 2007'de G.Kıbrıs'ta Euro-Med Bakanlar Toplantısı gerçekleştirilecek.
AB'nin enerji dış politikasıyla ilgili önemli konular üzerinde süratle bilgi paylaşımı gerçekleştirerek, AB'nin enerji tedarikine yönelik tehditlere anında cevap
bulunan Karadeniz bölgesi ülkeleriyle enerji güvenliği alanında diyalogun geliştirilmesi amaçlanıyor. Karadeniz üzerinden taşınan petrolün çevreye verdiği zararın önlenmesi de diyaloğun önemli bir bileşeni olarak yer alıyor. Avrupa'nın enerji güvenliği açısından büyük öneme sahip Orta Asya ile işbirliğinin gen haritası niteliğindeki Orta Asya Stratejisi Haziran 2007'de yayınlandı. Bölge ülkelerinin ticaret ortaklarını ve enerji tedarik rotalarını çeşitlendirme isteği içinde olması AB'nin bu işbirliği hedefine ulaşmasını kolaylaştırıyor. Rusya ile AB arasındaki Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması'nın geçerlilik süresinin dolması üzerine yeniden imzalanması halinde ele alınması hedefleniyor. Mafra'da gerçekleşen son AB-Rusya zirvesinde bir erken uyarı sistemi kurulmasına karar verildi. AB'nin Komşu Ülkeler Politikası (KÜP) kapsamında bölgesel ve ikili enerji anlaşmaları imzalanması için çalışmalar sürüyor. Barselona Süreci kapsamında Avrupa-Maşrek doğal gaz piyasasının kurulması, Avrupa-Akdeniz (Euro-Med) bölgesinde elektrik ve gaz halkasının tamamlanması öncelikli projeler arasında yer alıyor. Irak ve Mısır'dan Avrupa'ya doğal gaz getirecek olan Arap Gaz Boru Hattı ile ilgili önemli gelişmeler kaydedildi.
Bu konu özelin AB-Ukrayna arasında 2005'te imzalanan 'Enerji Ön Mutabakat Belgesi'nin uygulanması çalışmaları devam ediyor. Ukrayna ve Moldavya AB'nin girişimiyle gerçekleşen Enerji Topluluğu Anlaşması'na 'gözlemci ülke' statüsüyle katılıyor. Cezayir ve Mısır ile enerji alanındaki işbirliğinin geliştirilmesi çabaları sürüyor. Temmuz 2007'deki zirvede başlatılan AB-Brezilya stratejik işbirliği çerçevesinde yenilenebilir enerji alanında Brezilya ile AB'nin güçlerini birleştirmesi amaçlanıyor. Biyo-yakıtlar, düşük karbonlu enerji teknolojileri ve enerji verimliliğinin artırılması alanlarında işbirliği hedefleniyor. Pekin'de kurulan AB-Çin Temiz Enerji Merkezi AB ile Çin arasında enerji alanındaki ortaklığın bir adımı olarak değerlendiriliyor. AB ve Norveç arasındaki güçlü diyalog, iki tarafın enerji politikalarının eşgüdümü, karbon ya da depolama konularında teknolojik ar-ge çalışmalarının ortak yürütülmesi ve enerji üreten diğer ülkelerle ilişkilerin eşgüdümü gibi ileri noktalara ulaşmış durumda.
Dr Bahadir Kaleagasi
TUSIAD
Turkish Industrialists' & Business Association
Representative to the EU and BUSINESSEUROPE
(The Confederation of European Business)
Avenue des Gaulois, 13 - 1040 BRUSSELS
T: +32 2 7364047 F: +32 2 7363993
kaleagasi@tusiad.org www.tusiad.org
bxloffice@tusiad.org
